Teoria asocjacjonistyczna głosi prymat części nad całością – spostrzeżenie jest sumą wrażeń. Wrażenia z kolei są połączone ze sobą na zasadzie praw kojarzenia:
- styczność wrażeń w czasie (poszczególne wrażenia łączymy ze sobą w spostrzeżenie jeżeli występują w tym samym czasie lub bezpośrednio po sobie)
- styczność wrażeń w przestrzeni (poszczególne wrażenia tworzą spostrzeżenie jeżeli występują w tej samej przestrzeni)
- kojarzenie wrażeń przez podobieństwo (łączymy wrażenia na podstawie podbnych kształtów, barw etc.)
- wzajemny kontrast
Argumentem przeciwko teorii asocjacjonistycznej jest to, że nie uwzględnia w ogóle roli reprezentacji umysłowych. Poza tym, jeżeli spojrzymy na Sześcian Neckera(poniżej) wrażenia są takie same, natomiast spostrzeżenie może być różne w zależności od tego na którym boku skupimy wzrok.
Teoria postaciowa głosi prymat całości nad częścią (czyli zaprzecza teorii asocjacjonistycznej). Psychologowie postaci twierdzą, że sumowaniem wrażeń nie da się wyjaśnić procesu percepcji, całość jest czymś więcej niż sumą części. Argumentami za teorią postaciową są:
- zjawisko płynnego ruchu pozornego (np. film)
- spostrzeżenie konstelacji gwiazd szybciej niż poszczególnych gwiazd
Zasady wyodrębniania całości (figury) z tła:
- bliskość przestrzenna
- podobieństwo
- kontynuacja
- pregnacja (zamykanie, domykanie figur)
Główni przedstawiciele: Max Wertheimer, Kurt Koffka, Wolfgang Kähler
Trudno jednoznacznie stwierdzić słuszność którejś z powyższych teorii. To czy widzimy najpierw całość czy elementy całości może zależeć od róznic indywidualnyc. Badania psychologów wskazują, że kobiety szybciej radzą sobie z zadaniami wymagającymi percepcji detali, natomiast mężczyźni w percepcji całości.
Psychologia Poznawcza 